تعریف شانه‌ی یخ‌زده (Frozen Shoulder / Adhesive Capsulitis) :
شانه‌ی یخ‌زده (Frozen Shoulder / Adhesive Capsulitis) یک وضعیت دردناک و محدودکننده‌ی حرکت مفصل گلنوهومرال است که با التهاب مزمن کپسول مفصل شانه و در نهایت چسبندگی و فیبروز آن همراه است. این بیماری معمولاً بدون علت واضح آغاز می‌شود و در طی چندین ماه یا سال پیشرفت می‌کند.
مراحل بالینی:
بیماری در سه مرحله بالینی تقسیم‌بندی می‌شود:
1. مرحله‌ی اول – مرحله‌ی دردناک (Freezing Stage):
- درد تدریجی در شانه، اغلب در شب.
- کاهش تدریجی دامنه حرکتی به‌ویژه در حرکت‌های اکسترنال روتیشن و آبداکشن.
- مدت: 2 تا 9 ماه.
2. مرحله‌ی دوم – مرحله‌ی یخ‌زدگی (Frozen Stage):
- درد کاهش یافته، اما محدودیت حرکتی شدیدتر است.
- فعالیت‌های روزمره دچار اختلال می‌شوند.
- مدت: 4 تا 12 ماه.
3. مرحله‌ی سوم – مرحله‌ی بهبودی (Thawing Stage):
- بازگشت تدریجی دامنه حرکت و کاهش فیبروز.
- ممکن است تا 24 ماه طول بکشد.
علت‌ها و عوامل خطر:
- ابتلا به دیابت نوع 1 و 2 (به‌ویژه در خانم‌های میانسال).
- بیماری‌های تیروئید، پارکینسون، بیماری‌های قلبی.
- عدم استفاده طولانی‌مدت از شانه به دلیل شکستگی یا بی‌حرکتی.
- پس از جراحی‌های سینه یا قلب.
- در برخی موارد علت مشخصی یافت نمی‌شود (idiopathic).
علائم بالینی:
- درد موضعی و منتشر در ناحیه شانه و بازو.
- محدودیت شدید در دامنه حرکتی فعال و غیرفعال، به‌ویژه در چرخش خارجی، ابداکشن و فلکشن.
- مشکل در انجام فعالیت‌هایی مثل شانه کردن مو، بستن سوتین، یا درآوردن لباس.
- حساسیت هنگام لمس ناحیه قدامی و جانبی شانه.
تشخیص:
- شرح حال دقیق و معاینه بالینی شامل تست‌های حرکتی غیرفعال و فعال.
- در معاینه، محدودیت هم‌زمان حرکات فعال و غیرفعال شانه وجود دارد.
- MRI ممکن است ضخیم شدن کپسول مفصل و کاهش فضای مفصلی را نشان دهد.
- سایر علل درد شانه مانند پارگی روتاتور کاف، آرتروز یا گیر افتادگی باید رد شوند.
درمان فیزیوتراپی:
1. مرحله دردناک:
- کنترل درد با استفاده از مدالیته‌های الکتروتراپی مانند TENS، گرمای موضعی یا یخ.
- تمرینات ملایم پاندولی و کششی بدون تحریک درد.
- آموزش وضعیت‌های راحت هنگام خواب.
2. مرحله یخ‌زدگی:
- تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال و فعال-کمکی در دامنه تحمل درد.
- تکنیک‌های موبیلیزاسیون مفصلی درجه 1 و 2.
- تمرینات در آب گرم در صورت امکان.
3. مرحله بهبودی:
- تمرینات کششی با شدت بیشتر برای بازیابی کامل دامنه حرکتی.
- تمرینات تقویتی ایزومتریک و ایزوکینتیک.
- آموزش برگشت تدریجی به فعالیت‌های عملکردی.
پیش‌آگهی:
- بیش از 90٪ بیماران بدون جراحی و تنها با درمان فیزیوتراپی و زمان، بهبود می‌یابند.
- در برخی موارد مقاوم، تزریق داخل مفصلی استروئید یا آزادسازی کپسول ممکن است نیاز باشد.
یافته‌های جدید مقالات (2023–2024):
- تمرینات تمرکز یافته بر تحرک کپسول خلفی و افزایش چرخش خارجی اثربخشی زیادی دارند.
- استفاده از تمرینات مبتنی بر نوروفیزیولوژی و تحریک حس عمقی بهبودی را تسریع می‌کند.
- ترکیب فیزیوتراپی با درای نیدلینگ یا شاک‌ویو تراپی در مرحله بهبودی مؤثر گزارش شده است.